bartiddu a ddywedodd:Cwestwin sy'n poeni fi ar ol gwylio'r hen rhaglennu dogfen yw achos Caen. Roedd yr Almaenwyr yn eu amddiffyn yn gadarn a'r cyngrheiriaid methu enill tir. Penderfynwyd gwastadi Caen ( i gwaredi'r Almaenwyr) a lladd ar amcan gyfrif tua 6,000* o drigolion Caen, mae rhyfel yn ofnadwy, ond trais yn gyfiawn fan hyn? I enill y rhyfel cam bwysig, ond pe tawn yn un o'r 6000* honedig!
* rhif o'r cof .
Hollol gywir Bartiddu. Di trais byth yn gywir. Mae trais BOB amser yn arwydd o fethiant. Ond, ac mae hyn yn hollol anffodus, mae trais weithiau'n gyfiawn.
Oedd trais Michael Collins yn gyfiawn? Oedd fe haeraf gan ei fod yn cynrychioli mwyafrif sylweddol o drigolion Iwerddon yn 1920/21. Oedd trais DeValera yn gyfiawn yn y rhyfel cartref ddilynodd yr heddwch rhwng Prydain ac Iwerddon? Na - trais er budd lleiafrif (bychan) oedd hyn.
Oedd yr ANC yn iawn i ddefnyddio trais - oedd i mi gan fod cyfundren hiliol a di-gyfaddawd De Affrica yn y 60au a'r 70au yn defnyddio trais i sarthu mwyafrif sylweddol. Yn yr un modd, fe fyddai trais gan 'renegade' Afrikaners yn anghyfiawn gan nad oedd iddynt fandad democrataidd.
Gallwn fynd ymlaen ac ymlaen. Fel y dywedodd fy nhaid wrth adael PC yn 1940. "Nid Prydain di'r gelyn bellach". Fo oedd yn gywir. Fe fyddai heddychiaeth amherthnasol PC a Gwynfor Evans wedi gwneud dim i roi stop ar Hitler. Yn hyn o beth, fe fyddai heddychiaeth o'r fath yn 'intervention' bwriadol i stopio unrhyw ymdrech i roi stop ar Hitler. Fe fyddai hynny'n afresymol ac yn anfoesol.