Garnet Bowen a ddywedodd:Ym mha ffordd? Tydi'r ffaith dy fod ti'n dtagan fod cariad "o'r gwerth mwya" ddim yn golygo fod hynny'n wir. Mi fedrai ddatgan fod blancmange o'r gwrth mwyaf i ddynoliaeth. Tan medra i ddangos sut mae blancmange o werth i ddynoliaeth, mae fy natganiad yn un diystyr. Sut mae "cariad" yn helpu Iddew sydd ar fin cael ei ddineddio am fod yn aelod o'r hil anghywir?
Dyma eto gymysgu hanes a ffeithiau hanesyddol – yn fwriadol neu anfwriadol. Cofier nad ermwyn gwarchod yr Iddewon yr ymladdwyd y rhyfel. Roedd Iddewon yn cael eu gormesi ymhell cyn i’r rhyfel ddechrau. Ystyria deddfau Nuremberg a roddwyd gan y Naziaid yn 1933-35?
· Jews and Christians not permitted to eat together.
· Jews not allowed do hold public office.
· Jewish books such as the Talmud to be burned.
· Christians not permitted to patronize Jewish doctors.
· Christians not permitted to attend Jewish ceremonies.
· Jews not permitted to act as agents in the conclusion of contracts, especially marriage contracts between Christians.
Roedd Ffrainc yn gwrthod derbyn Iddewon. Roedd Iddewon yn cael eu camdrin yn ddifrifol ymhell cyn y rhyfel. Yn yr un modd hoywon a Sipsiwn. Peidied a chymysgu ffeithiau hanesyddol i fyny i gyfiawnhau rhyfeloedd.
Garnet Bowen a ddywedodd:Unwaith eto, mae dy ddadl di yn seliedig ar "pe bai". Dwi ddim yn dadlau mai rhyfel ydi'r ffordd orau o wneud rhywbeth. Dadlau ydw i fod rhaid wrth ryfel pan mae pob un "pe bai" wedi methu. Pan mae Hitler mewn grym, pan mae byddin y Natsiaid yn gorymdeithio ar draws Ewrop, pan mae Iddewon yn cael eu dienyddio. Beth wyt ti'n ei wneud bryd hynny, Cardi? Datgan mai fel hyn neu fel arall y dylsem ni fod wedi gwneud petha? Pa ddefnydd ymarferol ydi hyn? Mae rhyfel yn rhywbeth y dylid ei osgoi pan mae ffordd arall, llai poenus, o ddatrus problem. Ond weithia - pan mae'r ffyrdd eraill wedi methu, a mi wyt ti wedi methu a dal pen rheswm gyda gelyn - mae rhyfel yn achosi llai o boen na heddychiaeth.
Dyma ddyfyniad difyr sydd yn clymu i fewn i gyfraniad Mr Gasyth:
Richard Rubenstein, The Cunning of History a ddywedodd:The process was a highly complex series of acts which started simply with the bureaucratic definition of who was a Jew. Once defined as a Jew by the German state bureaucracy, a person was progressively deprived of all personal property and citizen rights. The final step in the process came when the Jew was eliminated altogether.
The destruction process required the cooperation of every sector of German society. The bureaucrats drew up the definitions and decrees; the churches gave evidence of Aryan descent; the postal authorities carried the messages of definition, expropriation, denaturalization and deportation. Business corporations dismissed their Jewish employees employees and took over 'Aryanized' properties; the railroads carried the victims to their place of execution. The operation required and received the participation of every major social, political and religious institution of the German Reich.
Fi wedi cynnig ateb sawl gwaith bellach, ac mae’r ateb yma yn cael ei atgyfnerthu gan y dyfyniad uchod – sef gwrthod cydweithio, atal dy lafur. Wy ddim yn gwadu ei fod yn anodd achos fel dywed Freud:
Sigmund Freud, Group Psychology and the Analysis of the Ego a ddywedodd:Men permit themselves cruelties and immoralities as members of a cohesive group which they do not allow themselves as individuals. In group behavior there is a regression to the primitive, illogical, magical thinking and immediate satisfaction of drives that characterizes the world of the infant. This world remains an archaic inheritance of the unconscious throughout life. When the going gets rough, the sleeping infantile monster awakens to its career of destruction and cruelty.
Ond mae ganddom ni ewyllys rydd, a’r gallu i wneud penderfyniadau a chymryd cyfrifoldeb dros ein gweithgareddau. Dwyt ti ddim wedi ymgeisio i ateb y cwestiynnau creiddiol sydd yn hanfodol iw hateb i sicrhau nad ydym yn cyrraedd sefylffa fel yna eto.
Garnet Bowen a ddywedodd:2) Tydi'r gymhariaeth ddim yn un deg. Mi oedd y cyngrheiriaid yn yr Ail Ryfel Byd angen help Denmarc a Sweden. Mi oedd yr Almaen yn llwyddo i drechu eu byddinoedd, ac mi oedd 'na angen cymorth arnyn nhw. Tydi byddin Prydain yn Irac ddim fy angen i.
Na falle ddim yn Irac, ond ermwyn gallu cyflawni’r ymgyrch rhagorol yma o waredu’r byd o ‘evil’ a chyflwyno democratiaeth i’r barbariaid bydd y fyddin yn cael ei wasgaru yn dennau iawn. Bydd milwyr yn Irac, Affganistan, Sudan, Indonesia, Iwcran, Cote Divoir,…ayb oll yn cael lladd despots ac ambell i sifiliad.
Asma? Shit! Treni na wnaeth y 40miliwn o filwyr sydd wedi marw ar draws y byd yn ystod y 100 mlynedd ddiwetha gael papur doctor yn dweud fod asma arnyn nhw.
Mr Gasyth a ddywedodd:Brain-washing, ffug-obaith, tlodi, charisma Hitler, conscription... ma'r atebion posib hefyd yn hirfaith, ond tydw i ddim cweit yn deall dy bwynt ti. Ai dweud wyt ti fod bai ar bob Almaenwr am be wnaeth Hitler, fod pob Almaenwr nad oedd digon dewr iw neud be rwyt ti yn dweud y dylen nhw felly yn cyd-synio gyda hil-laddiad yr Iddewon a'r weldigaeth Natsiaidd yn ei chyfanrwydd? Os felly, faswn i'n dadlau dy fod yn anghywir, mae ymddygiad torfol yn gallu bod yn drech na rhesymeg unigolyn ac yn arbennig felly pan mae brain-washio yn mynd ymlaen ar y fath raddfa ag yr ydoedd yn yr Almaen bryd hynny.
Ond yn fwy na hyn, hyd yn oed petai Churchill ei hun yn gwybod yr atebion i'r holl gwestiynnau rwyt ti'n eu gofyn uchod, byddai dal wedi newid dim ar y sefyllfa fel ag yr oedd hi - ni allai fynd yn ol a dad-wneud yr holl ffactorau a digwyddiadau oedd wedi arwain at fod y Natsiaid o fewn dim i oresgyn Prydain. Dwi'n cytuno'n llwyur efo Garnet yma, mai fel opsiwn ola, pan mae pobpeth arall wedi methu y dylid mynd i ryfel - yn 1939 doedd dim opsiwn arall (cofia cytundeb Munich 1936?).
Wath ti heb a ddwyn Churchill mewn i’r peth – ma ‘da fi gyment o barch at y boi yma ag sydd gyda fi at gonorrhea. Na gallau ddim wedi gwneud dim am y ffactorau i’r rhyfel hynny, ond gallau wedi gwrthod cydweithio ayb, a hefyd dysgu ermwyn peidio creu sefyllfa arall fyddai’n arwain at ryfel. Yr eironi yw fod fwy o ryfeloedd wedi bod yn y ganrif ddiwetha, er gwaetha’r ‘War to end all Wars’ nag mewn unrhyw gyfnod arall mewn hanes.
Mr Gasyth a ddywedodd:Yn ol dy farn di hefyd Cardi, doed bron pob un o'r hen dywysogion Cymreig yn ddim mwy na rhyfelwyr dieflig. Yn sicir mae'n rhaid fod Llywelyn ein llyw Olaf ac Owain Glyndwr yn wrthun i ti, a dwi'n cymryd nad wyt yn cymryd unrhyw falchder yn eu hymdrechion i gadw rhyddid Cymru? Gwarth o beth felly ydi'r holl ddigwyddiadau coffau Glyndrw ma sydd wedi bod yn ddiweddar ynte?
Mae dau bwynt penodol yma. Mae posib cefnogi achos heb gefnogi gweithred. Rwy’n cefnogi achos y Palesteiniad, ond rwy ddim yn cefnogi y gweithredoedd terfysgol. Rwy’n cefnogi achos y Gwyddelod Gweriniaethol Cenedlaetholgar yng Ngogledd Iwerddon ond dwy ddim yn cefnogi’r gweithredoedd terfysgol. Rwy’n cefnogi’r achos oedd gan Castro a Guevara, ond ddim y gweithredoedd rhyfelgar. Rwy’n cefnogi achos Glyndwr a Gwenllian ond dwy ddim yn cefnogi’r defnydd o drais.
Dyma’r ateb syml.
Ond mae gosodiad fel uchod yn diystyrru ac anwybyddu amgylchiadau unigryw hanesyddol. Mae’n rhaid ystyried y rhain achos mond hanner y stori sydd ffordd arall.
Er enghraifft roedd yr egwys yng Nghyfnod Glyndwr yn cyfiawnhau trais. Pan ystyri di mai ond yr addysgiedig oedd yn gallu darllen y Beibl Lladin a Groegedd, ac mond y mwyaf addysgiedig – o’r eglwys a mynachod – oedd yn gallu dehongli cyd-destun testunau y beibl – yna gellir gweld yn glir sut fyddai pobl lleyg a brenhinol fel eu gilydd wedi gallu defnyddio trais. Roedd y rhai oedd yn deall yn dweud ei fod yn iawn, a fod Duw yn dweud ei fod yn iawn. Nid dim ond fod Duw yn dweud ei fod yn iawn, ond fod Duw yn anog y defnydd o drais. Cafodd Glyndwr gefnogaeth esgob Bangor a Phab Avignon – roedd cyfiawnhad wedi dod wrth gynrychiolaeth Duw ar y ddaear i ddefnyddio trais. Dyna oedd yr amgylchiadau bryd hynny, ac yn y cyd-destun hynny mae’n amharchus, yn anghywir, ac yn ffol i ni farnu ar sail ein dealltwriaeth gyfoes.
Bellach mae pethau wedi newid mae testunau beiblaidd ar gael mewn sawl iaith, mae’r efengyl yn cael ei bregethu yn y mwyafrif o ieithoedd, mae llyfrau testun a thrafod o bob math ar gael mewn sawl iaith – does dim llawer o esgusodion ar gael nawr i ddweud ein bod ni wedi camddeall ‘Na Ladd’, ‘Car dy gymydog’.
