gan Arffinwé » Mer 18 Ebr 2007 9:51 am
O be dwi'n ddallt, dydy Québec ddim yn wlad, ond yn un o "province"-iau (Fi ydy'r unig un sy'n meddwl bod "talaith" yn golygu "state", ond methu ffeindio gair Cymraeg ar gyfer "province"?) gwreiddiol Canada.
Mi ddechreuodd Gogledd Mericia cael ei goloneiddio gan Ffrainc yn y 1600au cynnar - gan Samuel de Champlain a'i fets. Ac roedd na lot o gwffio a dadla a ffraeo rhwng y menwfudwyr o Frainc o'r rheiny o'r "Ymerodraeth Brydeinig". Fodd bynnag fe arwyddwyd Cytundeb Paris yn 1763 (Treaty of Paris) a cafodd Prydain eu dwylo ar "Frainc Newydd" a chreu Québec allan ohoni. Er hyn, mi oedd gan Québec, ac mae dal ganddi heddiw ei gyfraith ei hun yn seiliadeig ar gyfraith Ffrainc Newydd - yr unig province yng Nghanda sydd hefo.
Rwan mae fy wybodaeth o hanes Canada yn mynd y niwlog - ond dwi'n gwybod bod yna hiliaeth mawr yn erbyn yr iaith Frangeg a ballu hyd nes craewyd Siarter yr Iaith yn 1977. Mae'r ddeddf ym yn deud, ymysg pethau arall yn deud mai Ffrangeg yw unig iaith swyddogol y province, ac yn rhoi hawl i bopeth swyddogol yn y province (ee Assemblée nationale du Québec) cael ei wneud drwy Ffrangeg. Er hyn, caiff pob deddf ei gyhoeddi yn Ffrangeg a Saesneg a mae hawl mynd i' cwrt unai mewn Saesneg neu Ffrangeg. Ond dydy'r deddf iaith yma ddim yn dal dwr mewn ardaloedd cadwyriaeth trigolion y cenhedloedd cyntaf (First Nations' Reserves)
By dau ymgyrch i wahanu Québec o Ganada - yn 1980, ac yn 1995.
Yn refferendwm 1980 bu'r pleidleisiau fel hyn: 59.56% yn erbyn a 40.44% o blaid. Ac yna yn 1995 gyda pholbogrwydd y Bloc Québécois - 50.6% yn erbyn a 49.4% o blaid - agos iawn.
Serch gwleidyddaieth a hanes, does dim ond rhaid mynd dros y bont o Ottawa i Gatineau i weld y wahaniaeth diwylliannol sy rhwng anglophone-iaid a'r francaphone-iaid yng Nghanada.
"Quebec: A yw'n wlad/genedl?" - Gwlad? Ar bapur - nac ydy, ond mae o yn llygiad llawer o'r Québécois. Mae hi wedi dod yn agos uffernol i gael anibyniaeth. Ond yn sicir mae'r bobl yn genedl annibynol i weddill Canada. Mi ddeudodd Stephen harper (arlwydd presenol Canada) "this House recognize[s] that the Québécois form a nation within a united Canada."
Hefo cyfraith ei hun, a deddf iaith, a bod mor agos a hynny i anibyniaeth, ella all Cymru ddysgu un nue ddau o bethau gan Québec.
Arffinwé ap Orffindún
A fyno glod, bid farw.