Wenhwyseg

[Geraint]

Dyma be ddwedodd Conyn an Wenhwyseg yn edefyn arall:

Iaith y de-ddwyrain yw (neu oedd) y Wenhwyseg. Dwi ddim yn gwybod am fawr neb sy'n ei siarad bellach - gwaetha'r modd, fe fuodd farw o'r tir bron yn llwyr cyn adfywiad y Gymraeg yn y Cymoedd. Un waith erioed glywais i fachan ifanc yn ei defnyddio - ar ol iddo fe wrando ar rywun yn siarad acen Cwmtawe (sef yr agosaf sydd ar gael heddiw, sbo), ar ol cwpwl o beints. Mae'n debyg taw felna oedd ei dadcu yn arfer siarad.

Ta beth, un o nodweddion y Wenhwyseg oedd y terfyniad 'a' am eiriau 'au'. Felly o 'borau' fe gei di bore/bora, yn dibynnu ar un o ba le wyt ti, ondife. 'Na'i ddim dy flino gyda mwy o hwn, a nagw i'n arbenigwr ta beth. Wmbod am unrhyw ddolenni arlein, ond gallet ti edrych yn llyfr Beth a Peter Wynn Thomas, 'Cymraeg, Cymrâg, Cymrêg: Cyflwyno'r Tafodiethoedd' am ragor o fanylion.

Cofia, does braidd neb 'ifanc' yn siarad iaith Cwm Tawe nawr, chwaith. Sniff. Cymraeg 'safonol/diflas' sy'n yr ysgolion, er bod hynny'n llawer gwell na dim Cymraeg o gwbl.

A dyn ddigon o hwnna

Mwy o wybodaeth/storiau/lincs da rhywun am yr hen acen yma?

[Rhys]

Geraint, mae hanes y Y Gwenhwys a’r Wenhwyseg yn adran 'Hanes yr Ardal' ar wefan gwych Menter Iaith Caerffili.

Os oes gan rhywun ddolenni diddorol eraill, bydd gan ein hanesydd Yr Athro Rhys Owen ddiddordeb clywed amdanynt.

[Geraint]

Wow, anhygoel fod acen wedi diflannu'n llwyr, swni'n caru glywed be oedd en swnio fel.

Oes na astudiaethau ar acen di cael ei wneud? Ac yn trio esbonio ei dosbarthiad? Efallai ei fod yn adlewyrchu ardaloedd y llwythi celtaidd? Silura= y wenhyseg? Diddorol fod y wenhwyseg yn swnio'n debyd i gernyweg a llydaweg, falle fod en debyg i beth siaradwyd yn De Lloegr cyn i'r iaith frythoneg diflannu.

[Rhys]

Mae'r amueddfa Werin yn Sain Ffagan ers degawdau wedi bod yn recordio pobl o wahanol rannau o Gymru yn enwedig mewn ardaloedd tebyg i Went ble mae tafodiaethau unigryw a rhai dan fygythiad (llawer wedi hen ddiflannu erbyn hyn ). Mae modd gofyn am gael gwrando ar rai o'r tapiau os rhoi'r rhybudd o flaen llaw, gelwer eu gwefan.

Hefyd mae yna bosib dod o hyd i lawer o wybodaeth diddorol yn yr amgueddfa heb drefnu o flaen llaw. Cofiwch bod hi am ddim i ymweld a Sain Ffagan (fel pob man arall dan ofal Amgueddfa ac Orielau Cymru), lle hynod o braf adeg hyn o'r flwyddyn pan does neb lawer o gwmpas a digon o lefydd i gael smoc slei a synfyfyrio

[Gwahanglwyf Dros Grist]

Fel un sy'n dod o'r ardal, dim ond ddwywaith rwy' wedi clywed yr acen. Cofio menyw yn dod i siarad a ni yn y chweched dosbarth sy'n dod o Rhymni neu rywle tebyg. Mae'r acen yn debyg mewn mannau i acen Sir Drefaldwyn, gyda 'a' yn aml yn newid i 'e', fel 'fech' yn lle 'fach'. Acen addfwyn a thyner, eitha' swynol yw hi. Yn anffodus, mae ngwreiddiau i yng Ngheredigion, felly nid yr acen leol draddiadol sydd gen i, ond cymysgedd o acen y Cymoedd ac acen Ceredigion. Trueni

[Conyn]

Ie, bois bach. Trasiedi yw colli tafodiaeth, rwy'n credu. Fel y dywedais yn y neges gafodd ei dyfynnu, un bachan 'ifanc' erioed rwy wedi clywed yn ei siarad go iawn, er bod ambell i gyffyrddiad yn iaith cwpwl o bobl eraill dwi'n 'nabod.

Un nodwedd arall dy' ni heb grybwyll yw'r caledu - tueddiad rhai o'r cytseiniaid i newid sain, sef b>p, d>t, g>c. Felly, e.e. fe celech chi 'napod' yn lle 'nabod; 'catw' yn lle 'cadw'; a 'eclws' yn lle 'eglws/eglwys'. Mae ambell unigolyn o'r cymoedd yn parhau i galedu, er efallai nad oes llawer o nodweddion eraill o'r Wenhwyseg i'w siarad nhw.

Roedd y terfyniad 'ws' yn lle 'odd' yn nodwedd arall, hefyd - 'wetws' a 'cicws' yn lle '(dy)wedodd' a 'ciciodd', e.e. Dyma hen, hen ffordd o siarad - 'bol i'r oesoedd canol a thu hwnt.

Mewn ffordd, Cwm Tawe oedd y ffin tafodieithol rhwng y Wenwhyseg i'r dwyrain a'r Dyfedeg i'r gorllewin, felly cewch nodweddion o'r ddwy yn iaith y cwm. Mae ambell un o Gwm Tawe yn caledu ac yn defnyddio 'ws' o hyd (er llai nawr, fel nodais i uchod). Dyma chi bechod, rwy'n credu. trueni na fyddai modd ei dysgu mwy yn yr ysgolion.

Roedd fy hen-dadcu yn siarad y Wenhwyseg, mae'n debyg, er buodd farw cyn fy ngeni. Gwr o'r Rhondda ydoedd, ac mae 'nhad yn gallu ei efelychu.

Rwy wedi meddwl ers blynyddoedd y byddai'n wych pe bai modd ceisio atgyfodi'r Wenhwyseg - ceisio trwytho pobl ifanc a dysgwyr o oedolion yn ffurfiau tafodiethol cynhenid eu bro. Mae'n haws mewn ardaloedd lle mae niferoedd uchel o siaradwyr cynhenid, lle mae modd iddyn nhw glywed yr iaith yn feunyddiol. Llawer anos mewn ardaloedd lle nad oes braidd neb yn ei siarad. Beth 'ych chi'n meddwl?

Ac ie, ewch i Sain Ffagan, lle ardderchog iawn!

[Mr Gasyth]

Ai'r wenhwyseg oedd be odd y nain ar Pam Fi Duw yn siarad ta? On i wastad methu dallt be odd rywyn efo acen Mach yn neud yn y Rhondda!